Πίσω από τις σκέψεις και τα συναισθήματά σου αδερφέ μου, στέκεται ένας ισχυρός διοικητής,
ένας άγνωστος σοφός- ο Εαυτός. Κατοικεί μέσα στο σώμα σου, είναι το σώμα σου.
Φ. Νίτσε
Ξεκινώντας από το 17ο αιώνα και τον Καρτέσιο ο δυτικός πολιτισμός άρχισε να δίνει έμφαση στο διαχωρισμό της υποκειμενικής ανθρώπινης εμπειρίας (λογική, σκέψη, πνευματικότητα), από τον αντικειμενικό κόσμο της ύλης, ο οποίος περιλαμβάνει το σώμα μας και το φυσικό σύμπαν.
Η ιδέα αυτή του διαχωρισμού του σώματος από το πνεύμα ενσωματώθηκε σε μεγάλο βαθμό στο δυτικό πολιτισμό, ο οποίος άρχισε να τον αναπαράγει (Καρτεσιανός δυισμός).
Η αντίληψη αυτή επηρέασε όλες τις επιστήμες και χωρίς η ψυχολογία να αποτελέσει εξαίρεση ασχολήθηκε συστηματικά με ερωτήματα σχετικά με το νου και αγνόησε εντελώς το σώμα.
Ακόμα όμως και στις περιπτώσεις που το σώμα έκανε την εμφάνισή του ως αντικείμενο μελέτης, η έρευνα περιορίστηκε στη βιολογία και κυρίως στη μελέτη του εγκεφάλου και της λειτουργίας του. Βέβαια ο διαχωρισμός σώματος πνεύματος έχει πλέον χαθεί, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Υιοθετείται μία μονιστική άποψη, κατά την οποία υπάρχει ένα μόνο υλικό και αυτό είναι το φυσικό βιολογικό υλικό. Η προσέγγιση αυτή έδωσε έμφαση στη γενετική βάση της συμπεριφοράς.
Παρόλα αυτά οι πρόσφατες προσεγγίσεις της ψυχολογίας διατηρούν μία κριτική στάση απέναντι στις παραπάνω απόψεις. Η θεώρηση μόνο του βιολογικού παράγοντα ή ο διαχωρισμός σώματος – πνεύματος είναι πολύ απλουστευτικές προσεγγίσεις.
Ο άνθρωπος πρέπει να θεωρηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αναγνωρίζεται η βιολογική, η ψυχολογική και η κοινωνική του διάσταση. Το σώμα μας είναι στην ουσία το μέσο επικοινωνίας μας με το περιβάλλον και με τους άλλους. Είναι το όχημα με το οποίο κάνουμε το ταξίδι μας σε αυτόν τον κόσμο. Μέσω του σώματος μας ζούμε την καθημερινότητά μας, είναι αδύνατο να ξεχωρίσουμε το σώμα μας από το ποιοι είμαστε και πως ενεργούμε στην κοινωνική σφαίρα.
Για παράδειγμα οι σωματικές διαφορές ανδρών και γυναικών δεν είναι μόνο οι φυσικά δοσμένες.
Όλοι μας δουλεύουμε καθημερινά, συνειδητά ή μη, με σκοπό να μεταμορφώσουμε τους φυσικούς βιολογικούς εαυτούς μας. Δεν είναι εύκολο όμως να προσδιοριστεί σε ποιο βαθμό το σώμα μας και η βιολογία μας καθορίζουν αυτό που είμαστε.
Αν δεχτούμε ότι η αίσθηση του εαυτού έρχεται από το σώμα μας, σε ποιο βαθμό μπορούμε να αλλάξουμε την ταυτότητά μας αλλάζοντας το σώμα μας; Δίαιτες, φάρμακα, άσκηση, ακόμα και επιλογή ρούχων αποτελούν τρόπους για την αλλαγή της εικόνας του σώματος. Ποιο είναι το ιδανικό βάρος για εμάς, ο ιδανικός σωματότυπος; Φανταζόμαστε τον εαυτό μας με μεγαλύτερo ή μικρότερο μυικό όγκο, αλλάζουμε τα μαλλιά μας, ακόμα και το χρώμα του δέρματος ή των ματιών αποτελούν αντικείμενο αλλαγής. Όταν όλα αυτά δεν είναι αρκετά ακολουθούν πλαστικές επεμβάσεις για αλλαγή των χαρακτηριστικών του προσώπου ή του σώματος, ακόμα και τα χαρακτηριστικά του φύλου μπαίνουν σε αμφισβήτηση και διαδικασία αλλαγής. Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε έναν εαυτό “δουλεύοντας” το σώμα μας. Προκαλούμε τις καθιερωμένες απόψεις και τα πρότυπα του “φυσιολογικού” ή του “φυσικού σώματος”. Με αυτό τον τρόπο επιδεικνύουμε τις διαφορές μας και δημιουργούμε εναλλακτικές ταυτότητες μέσω μίας πληθώρας δραστηριοτήτων που τροποποιούν το σώμα όπως τα τατουάζ, το piercing ή το body building.
Όμως πόσο ελεύθερες είναι οι επιλογές μας; Ίσως να μην είναι και τόσο ελεύθερες όσο φαντάζουν. Στην πραγματικότητα το σώμα, η ταυτότητα και η κοινωνία επηρεάζουν αμοιβαία το ένα το άλλο. Το γεμάτο καμπύλες σώμα της Μέριλιν Μονρόε ήταν κάποτε σύμβολο θηλυκότητας ενώ το ιδανικό γυναικείο σώμα όπως παρουσιάζεται σήμερα, νεανικό, αθλητικό και αδύνατο απέχει πολύ από αυτό το πρότυπο.
Η κοινωνία και ο τρόπος που μας βλέπουν οι άλλοι παίζει ρόλο στο σχηματισμό του σώματος και της ταυτότητας. Χαρακτηριστική είναι η δημοτικότητα εκπομπών “ μεταμορφώσεων” στην τηλεόραση. Άτομα επιλέγονται για να τους δοθούν συμβουλές για ρούχα, δίαιτες ή ακόμα και για να κάνουν πλαστική εγχείρηση. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων φαίνεται να πείθεται από την ιδέα ότι η ζωή τους θα αλλάξει μετά από αυτές τις “μεταμορφώσεις”. Μπορεί όμως η αναμόρφωση ή ο επαναπροσδιορισμός του σώματος να αλλάξει τη ζωή μας;
Σίγουρα όχι αν αυτό δεν συνοδευτεί με αλλαγές στις στάσεις και τη συμπεριφορά μας, φαίνεται όμως ότι συχνά το αγνοούμε αυτό και αναλώνουμε πολύ χρόνο και ενέργεια για να αποκτήσουμε την επιθυμητή εικόνα σώματος. Το γεγονός και μόνο ότι μπορούμε να κάνουμε πράγματα με το σώμα μας και να παρουσιάσουμε τον εαυτό μας με διάφορους τρόπους δείχνει ότι η ταυτότητά μας δεν είναι πλήρως καθορισμένη από την εικόνα του σώματος μας. Το σώμα μας δεν είναι μόνο η εικόνα που έχουμε ή η εικόνα που έχουν οι άλλοι για εμάς, περιλαμβάνει επίσης το νευρικό μας σύστημα, τον εγκέφαλο τις ορμόνες και τους νευροδιαβιβαστές, όλα αυτά είναι σε θέση να επηρεάσουν τη συμπεριφορά μας και το ποιοι είμαστε.
Ο κοινωνιολόγος Anthony Giddens (1991)σημείωσε πως οι άνθρωποι “χρησιμοποιούν” το σώμα τους μέσω της άσκησης για παράδειγμα ή της μόδας- για να τους βοηθήσει να επιδιώξουν συγκεκριμένους τρόπους ζωής – lifestyle. Το σώμα γίνεται ένα μέσο για να εκφράσουμε την ατομικότητα μας, τις φιλοδοξίες μας ή ακόμα και το δεσμό μας με ορισμένες ομάδες. Το σώμα μας γίνεται έτσι ένα δικό μας “έργο”. Το παραπάνω φαίνεται πολύ έντονα στην πρόσφατη ενασχόληση στη Δύση με την απόκτηση ενός “υγιούς σώματος”. Σπαταλώνται κάθε χρόνο εκατομμύρια σε γυμναστήρια και ινστιτούτα αδυνατίσματος καθώς και σε περιττά φάρμακα και συμπληρώματα διατροφής.
Ενώ το σώμα μας απειλείται όλο και περισσότερο από παγκόσμιους κινδύνους, εμείς ωθούμαστε να αναλάβουμε εξολοκλήρου την ευθύνη για το σώμα μας και να φροντίσουμε για αυτό.
Με τον τρόπο αυτό προάγεται μία εικόνα του σώματος ως ένα ασφαλές νησί μέσα σε ένα παγκόσμιο σύστημα που χαρακτηρίζεται από πολλαπλά ρίσκα. Όλα αυτά δεν έχουν ως σκοπό μόνο την πρόληψη ασθενειών, αυτό που ενδιαφέρει είναι να νιώσουμε καλά με το σώμα μας όπως αυτό εμφανίζεται στους άλλους.(Shilling 1997.)
Τι μας μένει από όλα αυτά; Είμαστε το σώμα μας και μέσω αυτού πραγματώνουμε τον εαυτό μας.
Βιώνουμε και χρησιμοποιούμε το σώμα μας πριν το σκεφτούμε και με τη χρήση του σώματός μας στις καθημερινές μας δραστηριότητες αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, σχετιζόμαστε με τους άλλους και με αυτή τη διαδικασία μαθαίνουμε για τον εαυτό μας.
Ειρήνη- Μαρία Νταντούτη
Αναφορές
Social Psychology Matters (2007), Wendy Hollway, Ηellen Lucey and Ann Phoenix, Open University Press
Anthony Giddens (1991) Modernity and Self – identity : Self society and Late Modern Age, London, Polity Press
Shilling C. (1997) “ The body and difference “in Woodward K ed Identity and Difference, London Sage
Πρώτη δημοσίευση 11-8-2015 Ψυχοκοινωνική Υγεία και Εκπαίδευση
Ισορροπια 